Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer voorkomen en aanpakken

Voor veel werkgevers is het in kaart brengen en eventueel aanpassen van de bedrijfscultuur een belangrijk onderwerp dat dit jaar hoog op de agenda staat. Een belangrijk aspect hierbij is het voorkomen en aanpakken van grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer.

Het Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld

Ook het kabinet zit niet stil als het gaat over dit onderwerp. Op 13 januari 2023 publiceerde het kabinet het Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Onderdeel hiervan is een aanpak waarin de processen op de werkvloer en binnen organisaties centraal staan. Dit komt tot uitdrukking in twee van de actielijnen uit het Actieprogramma.

• Het vaststellen van heldere kaders in Arbowet en Arboregelgeving voor het voorkomen en de aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag, die de veranderende maatschappelijke normen weerspiegelen. In dat kader worden zowel huidige verplichtingen voor werkgevers als mogelijk nieuwe wettelijke verplichtingen voor bijvoorbeeld het aanwijzen van een vertrouwenspersoon, het opstellen van een gedragscode en het hebben van een klachtenregeling – onder de aandacht gebracht.

pagina 23: “De huidige Arbeidsomstandighedenwet en het Arbobesluit verplichten werkgevers reeds om een arbeidsomstandighedenbeleid te voeren om psychosociale arbeidsbelasting (PSA) te voorkomen, dan wel te beperken. Daaronder valt seksuele intimidatie, maar ook pesten, agressie en geweld, discriminatie en werkdruk. Werkgevers moeten een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) opstellen, met een plan van aanpak.”

• Organisaties moeten beleid en processen op orde hebben voor preventie, signalering en opvolging van (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. Een doelstelling is het ondersteunen van werkgevers (en werkenden) om beleid binnen de organisatie op te stellen en uit te kunnen voeren. In dat kader zijn enkele lopende acties geïnventariseerd en maatregelen genomen gericht op specifieke sectoren – zoals diverse initiatieven die de media- en cultuursector neemt om (seksueel) grensoverschrijdend gedrag te bestrijden.

pagina 29: “De aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld moet structureel ingebed zijn in het beleid en de processen van werkgevers, en werknemers moeten inspraak hebben. Alleen werkgevers en werknemers samen kunnen zorgen voor effectieve en uitvoerbare maatregelen voor op het werk die in de praktijk het verschil maken om tot de benodigde cultuurverandering te komen. Vakbonden, werkgeversorganisaties, en brancheorganisaties spelen een belangrijke rol.”

Voorkomen met een preventieve aanpak – zorgplicht van de werkgever, PSA-beleid en RI&E

Werkgevers moeten zich actief inspannen om grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer te voorkomen, aan te pakken en een veilige werkomgeving voor werknemers te creëren. De zorgplicht van werkgevers wordt onder meer ingekleurd door de Arbowet en Arboregelgeving. Zo moeten werkgevers (arbo)beleid voeren dat gericht is op het voorkomen en, als dat niet mogelijk is, beperken van psychosociale arbeidsbelasting (PSA). Ten aanzien van de inhoud van het PSA-beleid heeft de werkgever overigens (vooralsnog) veel vrijheid. De verplichte RI&E is veelal een beginpunt voor de aanpak van een veilige en gezonde werkomgeving. Het gezamenlijk in kaart brengen van de PSA-risico’s, het opstellen van een plan van aanpak met maatregelen, het implementeren en evalueren van de uitvoering van de maatregelen zijn daarbij belangrijke onderdelen. De ondernemingsraad speelt hier ook een belangrijke rol in.

Aanpakken bij signalering: onderzoeksplicht, afweging en verantwoordelijkheid van de werkgever

Een werkgever moet zorgvuldig te werk gaan bij het onderzoek naar een melding over (seksueel) grensoverschrijdend gedrag en de klachtenbehandeling daarvan. Bij de afweging van disciplinaire maatregelen speelt de verantwoordelijkheid die de werkgever neemt of had moeten nemen om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen een belangrijke rol. Dit bevestigde de Hoge Raad vorig jaar in een belangwekkende uitspraak. Inzet was het creëren van een (vuist)regel op basis waarvan seksueel grensoverschrijdend gedrag in een afhankelijkheidssituatie (zoals bij een docent-student) in beginsel ernstig verwijtbaar handelen oplevert.

De Hoge Raad ging hier niet in mee. Een dergelijke vuistregel zou onvoldoende recht doen aan de verantwoordelijkheid van de werkgever om grensoverschrijdend gedrag in de organisatie zoveel mogelijk te voorkomen en bij signalen van grensoverschrijdend gedrag daartegen op te treden.

Aandachtspunten voor werkgevers bij grensoverschrijdend gedrag

• Maak ongewenst gedrag (consequent) bespreekbaar.
• Stel een adequaat beleid op voor ongewenst gedrag op de werkvloer dat regelmatig onder de aandacht van werknemers wordt gebracht.
• De ondernemingsraad – indien ingesteld – heeft instemmingsrecht over het implementeren of wijzigen van het beleid.
• Neem elke melding serieus, reageer adequaat en tijdig, en verricht zorgvuldig (intern of extern) onderzoek met hoor- en wederhoor.